Căn nhà đã bị phá dỡ có còn được coi là di sản thừa kế không?

1. Vấn đề đặt ra

Một thực tiễn phổ biến trong các tranh chấp về thừa kế là tại thời điểm người để lại di sản qua đời, họ có sở hữu nhà ở, nhưng sau đó căn nhà này đã bị phá bỏ và xây dựng lại. Trong trường hợp đó, liệu căn nhà đã bị phá dỡ có còn được xác định là di sản thừa kế hay không?

2. Căn cứ pháp lý

2.1. Di sản bao gồm những gì?

Theo quy định của pháp luật qua các thời kỳ:

• Khoản 1 Điều 4 Pháp lệnh Thừa kế năm 1990:
  “Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác, quyền về tài sản do người chết để lại.”
  
  
• Điều 637 Bộ luật Dân sự 1995, Điều 634 Bộ luật Dân sự 2005, Điều 612 Bộ luật Dân sự 2015 đều thống nhất quy định:
  “Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác.”
  
  
• Điều 9 Nghị quyết số 58/1998/NQ-UBTVQH10 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định:
  “Đối với trường hợp thừa kế nhà ở được mở trước ngày 01/7/1991 mà di sản thừa kế chưa được chia, nếu có yêu cầu chia thì giải quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế.”

Từ các quy định nêu trên có thể khẳng định: nhà ở là một loại tài sản có thể được để lại thừa kế.

2.2. Thời điểm xác định di sản

Theo quy định pháp luật và thực tiễn xét xử, di sản được xác định tại thời điểm mở thừa kế, tức là thời điểm người để lại di sản chết. Việc sau này tài sản đó có bị phá dỡ, chuyển dịch, hoặc thay thế không làm thay đổi bản chất tài sản là di sản thừa kế tại thời điểm mở thừa kế.

3. Thực tiễn xét xử điển hình

Một vụ án tranh chấp thừa kế đã được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xem xét có nội dung như sau:

• Cố Vũ Văn G (chết năm 1916) và cố Đỗ Thị L (chết năm 1962) để lại một thửa đất và căn nhà 3 gian bằng tre. Sau khi cụ L mất, các con chuyển giao quản lý tài sản này cho cụ Vũ Văn D, sau đó là cụ Vũ Văn T.
• Đến năm 1975, ông Vũ Văn B vào ở nhờ tại nhà tranh 3 gian nêu trên, sau này ông phá nhà cũ và xây dựng lại căn nhà cấp 4.
• Năm 1991, ông B được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với thửa đất có nhà. Sau đó, các bên phát sinh tranh chấp, cho rằng đây là tài sản thừa kế chưa chia.

Tòa án nhận định rằng:

• Tại thời điểm cụ L mất (1962), ngôi nhà tranh 3 gian vẫn tồn tại. Việc sau này ông B phá bỏ và xây dựng lại không làm thay đổi bản chất đây là di sản do cụ L để lại.
• Việc ông B xây lại nhà để làm nơi thờ cúng tổ tiên không thể xác lập quyền sở hữu cá nhân của ông đối với toàn bộ thửa đất và nhà trên đất.
• Do đó, căn nhà (dù không còn tồn tại nguyên trạng) và phần đất liên quan vẫn được xác định là di sản thừa kế, cần được chia theo quy định pháp luật.

4. Rút ra bài học pháp lý

Thực tiễn cho thấy, nhiều Tòa án có xu hướng bỏ qua việc xác định nhà ở là di sản khi căn nhà đó không còn tồn tại trên thực tế. Tuy nhiên, điều này là sai sót nghiêm trọng trong việc xác định di sản.

Việc một tài sản có còn hiện hữu hay không không quyết định tư cách “di sản” của tài sản đó. Tòa án cần căn cứ vào thời điểm người để lại di sản qua đời để xác định tài sản nào là di sản, từ đó tiến hành thu thập chứng cứ đầy đủ và xử lý tranh chấp thừa kế một cách đúng pháp luật.

5. Kết luận

Nếu tại thời điểm người để lại di sản qua đời, họ sở hữu một căn nhà (dù sau đó căn nhà đã bị phá dỡ và xây lại), thì căn nhà tại thời điểm mở thừa kế vẫn được xác định là di sản thừa kế. Việc phân chia thừa kế cần căn cứ vào hiện trạng tài sản tại thời điểm mở thừa kế chứ không phải tại thời điểm khởi kiện hay xét xử.

Nếu còn những thắc mắc gì chưa giải đáp được, quý bạn đọc hãy đến trực tiếp Công ty Luật TNHH MTV An Trần Gia để được tư vấn miễn phí.